Vaak en zwaar oefenen en heftige zelfopgelegde dieetvoorschriften: het komt steeds vaker voor in de yogawereld. Yogarexia, noemen we deze nieuwe vorm van yogaverslaving. Yogadocente Saskia Grootegoed gaat op onderzoek uit: wat is nog gezond gedrag, en wat gaat over de grens?

Je ziet het steeds vaker in de les. Voordat de anderen binnenkomen zijn fanatieke yogi’s met slanke, afgetrainde lijven al bezig om warm te lopen. Ze doen alle uitdagende houdingen tot het uiterste; rustmomenten zijn voor watjes. Minstens vijf keer per week staan ze op de mat voor een zware practice en hun dieet hebben ze aangepast. Geen alcohol, geen koolhydraten, geen gluten. Streng zijn voor jezelf, doorzetten. 

Terwijl yoga ons zou moeten helpen meer te ontspannen en meer naar ons lichaam te luisteren, gebeurt geregeld het tegenovergestelde. We zijn in het dagelijks leven zo gewend aan presteren en ons best doen, dat we die modus onbewust ook meenemen in de yogales. Ongemerkt gaan we steeds meer van onszelf vragen: vroeg opstaan, gezond eten, steeds verder in die vooroverbuiging, geen wijntjes meer. Op social media wordt deze levensstijl aangemoedigd: we worden overspoeld door yogasupersterren, recepten van groene smoothies en andere leefstijltips. Dan moet je wel heel stevig in je schoenen staan, wil je je niet laten verleiden hieraan mee te doen.

Uiteindelijk draait het natuurlijk om de balans. Jezelf uitdagen is goed, maar je grenzen bewaken ook. Hoe vind je die balans? Ik ga op onderzoek uit naar wat gezond yogagedrag is, en wat niet meer. 

Fanatieke levensstijl

Yogadocente Becky Farbstein merkt in de Londense yogawereld dat de grens tussen yoga en voedingsadvies steeds verder vervaagt: ‘In tegenstelling tot binnen de Ayurveda, waar vaak gematigde voedingstips worden gegeven, heersen in de yogawereld steeds striktere regels. Er zijn, enigszins gechargeerd, slechts drie categorieën voeding. Oké om te eten: groene groenten, quinoa, chiazaad en noten. Niet oké: zuivel, vlees, koffie en alles met gluten. Heel misschien: eieren, dadels en pure chocola.

Het grootste probleem van deze strenge voedingsregels is dat ze extreem gedrag in de hand werken en dat voedingsregels zwart-wit worden afgeschilderd. Alsof iedereen hetzelfde is en hetzelfde zou moeten eten. Indirect krijgen we steeds meer de boodschap te horen dat hoe we eten bepaalt hoe goed onze yogabeoefening is; dat als we zuiver leven, we beter achterover kunnen buigen.’ Volgens Becky heeft niets van dit alles te maken met de ware boodschap van yoga: het onder controle krijgen van onze onrustige geest. 

De fanatieke yogaleefstijl blijkt een wereldwijd fenomeen. Tijdens een yogatrip naar India was ik afgelopen jaar in Mysore, de thuishaven van Ashtanga yoga en de beroemde school van goeroe Pattabhi Jois. In Mysore geen zweverige hippies, maar bloedfanatieke mensen die tot het uiterste gaan voor hun practice. Zo ontmoette ik Tommie uit Indonesië, die leeft op alleen groenten en fruit, maar wel meerdere intensieve yogaklassen per dag doet. En wat te denken van de mensen die om twee of drie uur ’s nachts opstaan om vóór alle anderen te beginnen met hun practice? Of mijn huisgenote, die haar dag doorkomt puur en alleen op poeders en shakes?

Eetstoornis

Ik spreek met Kristin Skotnes Vikjord, zelf Ashtanga Vinyasa yogadocente en tevens klinisch psychologe. De afgelopen jaren heeft zij flink wat mensen met eetstoornissen behandeld, en ze merkte dat intensieve vormen van yoga op deze groep vaak eerder een negatieve dan een positieve invloed hebben. Kristin: ‘Yoga trekt meer dan andere vormen van beweging mensen aan die met een eetstoornis kampen. Als de yogadocent veel over voeding praat en maar vaak genoeg herhaalt dat bepaalde voeding niet goed voor je is, kan dit als een trigger werken en wordt de eetstoornis aangewakkerd. In dit soort gevallen werkt yoga dus contraproductief voor de gezondheid. Daarnaast zijn mensen in de yogagemeenschap vaak bovenmatig bezorgd over hun gezondheid. Ze volgen diëten met voedselrestricties die ze niet per se nodig hebben. Als iemand al een problematische relatie heeft met voeding, is het makkelijk om onder de noemer van yoga van alles te laten staan.’

Inmiddels heeft dit soort verstoord eetgedrag een eigen label gekregen: orthorexia, oftewel een ziekelijke fixatie op gezond eten. Orthorexia komt ook veel buiten de yogawereld voor. Mensen met deze aandoening willen uitsluitend het allergezondste eten. Hoe gezond ze leven bepaalt hun zelfbeeld. Ze brengen veel tijd door op social media, waar het gemakkelijk is om anderen te vinden die het nog net een beetje beter doen dan zijzelf.

Volgens Kristin denken deze mensen vaak dat door een bepaalde leefstijl te volgen, ze een heel andere persoon kunnen worden. Maar de realiteit is dat een eenzijdig voedingspatroon, in combinatie met een intensieve yoga practice, gemakkelijk kan leiden tot ondergewicht of een tekort aan essentiële voedingsstoffen. Kristin adviseert docenten om voorzichtig te zijn met eetvoorschriften: ‘Je weet eigenlijk nooit wie je voor je hebt en of iemand een voorgeschiedenis heeft met eten. Tenzij je een gediplomeerd diëtist bent, kun je er beter niet aan beginnen.’ 

De valkuil van vergelijken

In yogagemeenschappen zoals in Mysore leven mensen intensief samen en zijn veel sterke voorbeeldfiguren voorhanden. De Noor Lars Jørun Langøien schreef er een proefschrift over. Hun tijd in India wordt volgens Lars door veel mensen gezien als een periode van persoonlijke verandering. Ze wijden zich volledig aan yoga en zijn bereid een keiharde discipline te volgen en veel op te geven. Omdat bij Ashtanga yoga de asana’s relatief veel aandacht krijgen en iedereen dezelfde serie houdingen oefent, is het volgens Lars gemakkelijk om jezelf te gaan vergelijken met anderen. Dit brengt het gevaar met zich mee dat mensen bovenmatig op hun lichaam focussen en te veel van zichzelf vragen. Hoe ver je kunt gaan is als het ware het bewijs van hoe goed je in staat bent om jezelf te veranderen, aldus Lars.

Ik was zo bang dat ik mijn vooruitgang zou verliezen als ik een dag niet zou oefenen

Bij fysiek uitdagende yogastijlen zoals Ashtanga en Vinyasa bestaat het risico dat mensen hun grenzen overschrijden. Annina Luzie Schmid is verslavingsdeskundige. Op haar openhartige blog vertelt ze dat ze na jaren intensief Ashtanga yoga te hebben beoefend, merkte dat de druk om een dagelijkse practice vol te houden niet meer bijdroeg aan een gezonde levensstijl. ‘Ik was zo bang dat ik mijn vooruitgang zou verliezen als ik een dag niet zou oefenen. Ik had niet door dat ik mezelf sociaal had geïsoleerd en dat mijn dagroutine volledig voor me was bepaald.’

Uit onderzoek blijkt dat veel bewegen niet per se tot een betere gezondheid leidt. Onderzoekers van de universiteit van Alabama toonden aan dat mensen die zes dagen per week intensief bewogen veel tijdsdruk ervoeren en moe waren. Daardoor gingen ze ongezondere keuzes gingen maken (de lift nemen in plaats van de trap, verkeerde tussendoortjes). Mensen die zich vier maal in de week in het zweet werkten hadden het meeste gewonnen aan uithoudingsvermogen en verbrande calorieën. Voldoende rust is dus een belangrijke factor voor een gezonde manier van oefenen. 

Op je eigen kompas

Kristin Skotnes Vikjord benadrukt dat we niet moeten vergeten dat de yogaleer in een heel andere tijd is ontstaan dan waarin we nu leven. ‘De yogi’s die de yogateksten eeuwen geleden opschreven, hadden met heel andere omstandigheden te maken dan wij. Het is belangrijk dat we een vertaalslag maken naar de moderne tijd. We leven in een tijd waarin alles heel snel verandert en waarin er hoge eisen aan ons worden gesteld. Veel jonge vrouwen vinden het moeilijk om hiermee om te gaan, en juist hen zie je veel in de yogawereld. Bovendien werd yoga vroeger een-op-een onderwezen. De leraar reikte de leerling oefeningen aan die op zijn persoonlijke behoeften waren afgestemd.’ 

Toegegeven, toen ik zelf met yoga begon, haalde ik ook alles uit de kast. Ik werd fanatiek vegetariër; reinigde mijn maag met zout water om mijn spijsvertering een boost te geven en dronk zelfs een paar maanden mijn urine omdat dat me zou beschermen tegen ziekten. 

Inmiddels hanteer ik een wat meer gematigde levensstijl. Op reis blijkt het stukken makkelijker om elke dag vroeg op te staan en gezond te eten, maar inmiddels weet ik ook uit ervaring
dat goede voornemens om dit alles in Nederland vast te houden, vaak snel stranden. 

Hoewel ik soms de dagen mis waarop ik door de wereld leek te zweven door alle yoga die ik deed, besef ik dat een wat gematigder aanpak gemakkelijker vol te houden is en dus op de lange termijn meer oplevert. Als ik moe ben, kies ik tegenwoordig voor bijslapen in plaats van mezelf op de mat te slepen. En op drukke dagen sla ik mijn ochtend practice over of beperk ik het tot een kwartier. Ook heb ik met veel genoegen een kopje koffie weer opgenomen in mijn ochtendritueel en hoef ik van mezelf niet meer elk wijntje of stukje taart af te slaan. 

Ware wijsheid

Patanjali beschrijft in de Yoga sutra’s dat we door het pad der gematigdheid te bewandelen, uiteindelijk wijsheid vinden. Maar wat gematigd is voor de een, is misschien extreem voor de ander. Uiteindelijk kunnen we alleen zelf bepalen waar de juiste balans ligt. En hoe vinden we die balans? We varen het beste als we ons interne kompas goed weten af te stellen. Als we niet alleen de asana’s doen om ze te kúnnen, maar in elke houding voelen wat er van binnen gebeurt. Voelen waar we onszelf kunnen uitdagen, of juist gas mogen terugnemen. Door meer zelfbewustzijn te ontwikkelen en te luisteren naar ons lichaam leren we steeds betere keuzes te maken. En laten we wijsheid met de tijd komen. 

Illustraties: Deborah van der Schaaf