Onthechting, moet je dat wel willen?

De yogafilosofie zit vol met prachtige wijsheden, maar in het dagelijks leven is het soms best ingewikkeld die na te leven. Zo is het volgens de Yoga sutra’s van Patanjali – het yogahandboek uit de tweede eeuw vóór Christus – goed om persoonlijke verlangens los te laten en te streven naar vairagya: onthechting. Dat zou de geest tot rust brengen. Zonder verwachtingen en verlangens is er namelijk ook geen teleurstelling, angst of stress. 

Onthechting

Dat klinkt mooi, maar hoe doe je dat in de praktijk? Zonder verlangens is er toch ook geen plezier en geen behoefte om iets te bereiken? Hoe moet dat in de liefde? En met je kinderen en huisdieren? Ik leg mijn vragen voor aan yogadocent Patrick Vermeulen van Svahayoga in Amsterdam, die zich jarenlang heeft verdiept in de yogafilosofie en er zelf ook naar leeft. Hij schenkt een kop thee in, we nestelen ons in een paar kussens en ik steek van wal. 

Patrick, vertel: wat is er zo slecht aan verlangen?

‘Niets!’

O. We hoeven onze verlangens dus helemaal niet los te laten?

‘Ik zie soms heel fanatieke mensen in de les. Ze ontnemen zich ineens alle pleziertjes van het leven en worden soms zelfs celibatair. Maar vaak zijn dat ook de eersten die in de problemen komen en weer terugvallen. Dat is niet de manier, ze zijn niet gelukkig. Het is belangrijk om te leren spelen met het leven. Je zit nu eenmaal in je lichaam, dat voelt, ziet, hoort en verlangt. Je bent op deze wereld om te ontdekken hoe het werkt. En dus ook om je te hechten, om verliefd te worden, je te verliezen in aardse zaken en ook om op je bek te gaan.’

Maar wat wordt er dan bedoeld met onthechting?

‘Het is natuurlijk om dingen te willen en te verlangen, maar je moet er ook de vergankelijkheid van inzien. Hoe belangrijk is het bijvoorbeeld om geld te verdienen en succes te hebben? Toen ik in New York woonde, kwam ik als masseur veel bij extreem rijke mensen over de vloer. Dat heeft me veel geleerd. Uiteindelijk zitten ze daar dan oud en gebrekkig te zijn met al hun bezittingen in dat prachtige penthouse. Geld heeft ze niet gelukkiger gemaakt. Het leven leert je, als het goed is, dat alles tijdelijk is. Alles komt en gaat. Je mag van dingen genieten, maar wel met het besef dat het allemaal vergankelijk is.’

Wat als ik er nu enorm van geniet om elke week een paar nieuwe laarzen te kopen. Mag dat dan gewoon?

‘Als je hebt geleerd om los te laten, kun je het allemaal hebben.’

Dat snap ik niet.

‘De bekende Amerikaanse spiritueel leider Ram Dass was al jaren vegetariër, maar zat op een dag in een restaurant en besloot op dat moment om varkensvlees te bestellen. Hij koos er heel bewust voor. Dat maakt hem niet opeens een minder goede yogi. Het gaat erom dat je bewust omgaat met je behoeften. Als je elke week nieuwe schoenen wilt kopen, fastfood wilt eten of dronken wilt worden, moet je je afvragen waar die behoefte vandaan komt. De blijdschap en bevrediging die daaruit voortkomen zijn namelijk maar tijdelijk. Daarna wil je weer een nieuwe kick.

Vraag je af: ben ik net zo gelukkig zonder die dingen of hangt mijn geluk ervan af? Veel mensen zijn overgeleverd aan hun zintuigen, die bepalen hun gedrag. Yoga wil je onafhankelijk maken. Als je er bewust mee kunt omgaan en kunt kiezen of je luistert naar je zintuigen of niet, dan ben je op de goede weg.’

Als je onthecht bent, geniet je dubbel van het hier en nu. Want je weet dat alles tijdelijk is

Dus als je voelt dat je het net zo makkelijk kunt opgeven, dan mag je gewoon genieten van aardse zaken?

‘In principe wel. Het is de kunst om een bepaalde lichtheid te ontdekken. Probeer jezelf wel af en toe uit te dagen. Neem iets waarvan je het gevoel hebt dat je het zou willen loslaten en experimenteer daarmee. Koop je te veel spullen, probeer dan de komende maand eens niets te kopen. Eet je te veel vet, klaag je veel: doe het eens een paar weken iets minder. Speel ermee. De kans dat het je lukt om minder afhankelijk te zijn is groter als je het licht houdt dan wanneer je jezelf al je pleziertjes ontzegt.’

Wat helpt bij het loslaten van slechte gewoonten?

‘Gewoon regelmatig yoga doen. Daardoor verlies je vanzelf interesse in sommige dingen waarvan je dacht dat je niet zonder kon. Vlees eten bijvoorbeeld, of roken, in de kroeg hangen… Doordat je naar binnen gericht bent en je gevoelens van geluk gaat ervaren waarbij de kortstondige pleziertjes verbleken, heb je daar op een gegeven moment gewoon geen trek meer in.’

Verlangen is vaak een drijvende kracht die aanzet tot actie en initiatief, die maakt dat je nieuwe dingen ontdekt, dat je liefde leert kennen… Als je nergens meer naar verlangt, kun je net zo goed stoppen met leven.

‘Je verlangens zetten dingen in werking, en je moet die verlangens ook uitleven. Een hond moet ook klaar zijn met spelen vóór hij tot rust kan komen. Belangrijk is dat je de dingen die je graag wilt doen, alleen doet om het plezier en niet om het resultaat. Ik wilde bijvoorbeeld graag harmonium leren spelen. Dat is een prima verlangen, maar ik hoef geen groot muzikant te worden.’

Toch heb ik de indruk dat mensen die wel een resultaat of doel voor ogen houden, vaak het meest succesvol worden. 

‘Wat is succes? Iemand die keihard werkt en grote tentoonstellingen heeft met zijn schilderijen, of iemand die in Purmerend gelukkig zit te wezen met zijn ezeltje en schildersdoek en nooit iets verkoopt?’

Het is ook wel een luxe om niet bezig te hoeven zijn met resultaat. Iemand die straatarm is, moet zich wel richten op een doel: brood op de plank krijgen. 

‘Dat is overleven. Je moet wel eerst zorgen voor je basis. Als die er is, kun je van daaruit je handelen verfijnen. Maar toch… hier moet ik even over nadenken… De Sadhu’s in India, die monniken die rondzwerven in oranje gewaden, zonder bezittingen, die zijn niet bezig met of ze wel te eten zullen hebben. Ze leven puur op het vertrouwen dat God hun zal geven wat ze vandaag nodig hebben. Je kúnt dus ook in armoede onthecht zijn.’

Tot nu toe hebben we het gehad over het onthechten van spullen, slechte gewoonten en ego. Maar hoe kun je je nu onthechten van mensen of dieren van wie je houdt?

‘Een aantal jaar geleden had ik een lapjeskat die we na een lang ziekbed moesten laten inslapen. Nou, tranen met tuiten heb ik gehuild. Ik verloor mezelf even heerlijk in het drama van het leven. We trokken zelfs een fles champagne open, terwijl ik al tijden geen alcohol meer dronk. Het gaat erom dat je de nare ervaringen in je leven gebruikt om een stapje dichter bij die onthechting te komen. Uiteindelijk leer je daar juist van dat alles tijdelijk is. De een krijgt dat harder voor zijn kiezen dan de ander. En dan mag je je ook even verliezen in verdriet. Wie ben ik om iemand te veroordelen die zijn vader of zijn kind heeft verloren? Die ga ik echt niet lastigvallen met een moralistisch verhaal over onthechting.

Maar juist door ervaringen met verlies besef je wat het leven waard is. En leer je te leven met volle teugen. Dát is wat er wordt bedoeld met onthechting. Niet blijven hangen in een slachtofferrol na een verlies, maar dubbel genieten van het leven hier en nu. Omdat je weet dat niets blijvend is. Je leven lang krijg je lessen in onthechting, zodat je – als het goed is – aan het eind van je leven klaar bent om echt los te laten. Uiteindelijk is onthechting dé ultieme les van het leven.’

Neigt onthechting niet naar onverschilligheid? Wie alles maar makkelijk loslaat, mist ook betrokkenheid.

‘Er is een groot verschil tussen careless en carefree zijn. Careless betekent dat het je niets kan schelen. Je hoeft niet emotie- of gevoelloos te worden. Maar carefree zijn heeft te maken met vertrouwen hebben. Erop vertrouwen dat dingen gaan zoals ze moeten gaan. Dat vertrouwen geeft een bepaalde zorgeloosheid.’

Een volledig onthechte mens is dus geen emotieloze kluizenaar, zonder spullen en relaties?

‘Ik ken zo iemand die in India in een grot leefde. Hij vergrijpt zich inmiddels aan allemaal vrouwen die hem om die reden geweldig vinden. Nee, het is een misverstand dat je helemaal teruggetrokken moet leven als je onthecht wilt zijn. Een onthechte persoon kan uitstekend in de gewone wereld leven en diepe, oprechte relaties aangaan. Hij heeft juist geen oppervlakkige relaties meer, hij is niet bevreesd voor de toekomst en hij doet zijn werk beter – zonder te hechten aan het resultaat. Hij is vrij en gelukkig, terwijl hij toch met zijn voeten op de aarde staat.’

Beeld: Harold Pereira