Karmayoga: de yoga van het dagelijks leven

Yoga is a way of life. Op de mat én in je dagelijks leven. Hoe meer je met filosofie bezig bent, des te bewuster je wordt. Maar wist je dat er ook een yoga van het handelen bestaat? Echt en alleen yoga van de mat af? Dat is karmayoga!

Karmayoga

Karma. Sommige mensen vinden het bangmakerij, anderen zweren erbij. Letterlijk betekent karma ‘actie’ of ‘handelen’. De filosofische grondslag van karma gaat niet alleen over wat je doet, maar ook over wat je denkt en wat je intentie is. Je hoort mensen als ze een vergissing maken weleens zeggen: o jee, nu krijg ik bad karma. Zo werkt karma dus niet.

De wet van karma is volledig neutraal en heeft niets te maken met dat het universum je straft voor ‘slechte’ daden en je beloont voor ‘goede’ daden. Karma is niets meer en niets minder dan dat alles wat je doet, bij je terugkomt. Of zoals de Boeddha het zo mooi zegt: ‘Waar we ook heen gaan, waar we ook verblijven, de gevolgen van onze daden vergezellen ons.’

Het verschil tussen karma en karmayoga

Wat is dan het verschil tussen karma en karmayoga? Karmayoga gaat veel verder dan het filosofische begrip karma. Het gaat vooral over doen, over de handeling met een goede intentie. Hoe anderen op jouw goede handeling reageren is voor karmayoga niet belangrijk. Je bent dienstbaar, je handelt met een zuivere intentie, zonder er iets voor terug te verwachten. Niet alleen in de zin dat je begrijpt dat ‘ik zet de bak van de buurman buiten, zodat hij mijn heg snoeit’ geen karmayoga is. Het gaat er ook om dat je het resultaat loskoppelt van je handeling.

Een mooie campagne opzetten voor een goed doel en vooraf verwachten dat er dan zus en zo gebeurt? Geen karmayoga. De afwas doen bij je broer op zijn verjaardag in de hoop dat hij dat ook voor jou doet? Geen karmayoga. Karmayoga is verwachtingsloos handelen. Tuurlijk, zeg je misschien, dat is toch hartstikke logisch! Niet voor het overlevingmechanisme dat diep in ons zit.

In de tijd dat we nog op tijgers jaagden, wilden we voor een goede handeling graag wat terug. Immers, als je partner na de jacht die tijger buiten de grot heeft gehouden en
jij maakt van het vers gejaagde vlees een stevige maaltijd, dan overleven jullie allebei. Daarom is verwachtingsloos handelen iets waar je, zeker als je begint met de beoefening van karmayoga, bewust bij stil moet staan. Je werkelijke kern is pure liefde, is puur geven, dus karmayoga is je natuurlijke staat van zijn. Maar die overlevingsmechanismen kreeg je er gratis bij, ook al heb je in je huidige leven weinig hongerige tijgers.

Jouw samskaras

Alles wat je meemaakt, positief of negatief, laat een indruk achter in je onderbewustzijn. Deze indruk heet een samskara. Samskaras vormen je karakter en zijn dus weer van invloed op je handelen. Een voorbeeld. Ooit, jaren geleden, toen we nog echte strenge winters hadden, heb je voor het eerst geschaatst. Het was een hoop geglibber en de blauwe plekken kun je bijna nog voelen. Jouw overtuiging: schaatsen? Dat is niets voor mij! Ik ben motorisch niet zo sterk. Je hebt daar op het ijs een samskara gekweekt. En wellicht heb je die in de loop der jaren wel uitgebreid; wintersport? Nee, niks voor mij, ik breek dan vast een been. Skeeleren? O nee, ik niet, hoor. En de Boomhouding tijdens
de yogales, die lukt ook nooit.

Iets wat twintig jaar geleden begon op een zonnige, koude middag op het ijs, is een karaktertrek geworden. Deze samskaras zijn binnen karma­yoga heel belangrijk, ze bepalen namelijk in grote mate hoe jij de wereld ziet en vanwaaruit je handelt. Yoga en meditatie helpen je om los te komen van je samskaras. Karma­yoga vindt niet plaats op je mat,
maar daar begint het wel. Door yoga te doen word je je bewust van hoe je handelt en reageert in de wereld, van de mat af. En als je je bewust bent, kun je gerichte keuzes maken hoe je jouw handelen ten bate van de wereld om je heen kunt inzetten.

Leven zonder hebzucht

Karmayoga in je dagelijks leven integreren wil niet zeggen dat je jezelf weggeeft of over je eigen grenzen gaat. Zeker als je kinderen hebt, ben je bekend met belangeloos geven. Na een dag met je kids vol Woezel en Pip, wasjes, eindeloze kinderliedjes, een dwarse peuterbui en het huishouden ben je wel even klaar met geven. Karmayoga kan dan ook betekenen dat je juist dat warme bad voor jezelf aanzet, een rondje buiten wandelt na het avondeten of gewoon lekker in jouw hoekje op de bank kruipt en loos voor je uit staart. Want als jij opgeladen bent, kun je weer het beste van jezelf aan de wereld geven!

Door karmayoga te beoefenen en constant zonder eigenbelang dienstbaar te zijn aan het grote geheel, hef je stap voor stap het idee op dat je een op jezelf staand individu bent. Je begint steeds meer in te zien dat jouw ikje niet zo groots en meeslepend hoeft te leven. Ook ruim je je samskaras op en leef je volgens het principe van Apirigragha, hebzuchtloosheid. Je hecht je niet meer aan bepaalde resultaten of einddoelen. Het gaat je om de reis zelf, een pad dat jij vol plezier, in het moment, bewandelt. Karmayoga heeft de kracht in zich om de wet van karma op te heffen. Dienstbaar zijn geeft je echte vreugde, karmayoga is voor jou een liefdesrelatie met het leven zelf. 

Reddingsactie

Een vrouw die karmayoga beoefende zonder dat direct te beseffen, is yogini Soesma Radja. Soesma wil graag haar yoga practice verdiepen en ze vertrekt naar India, zodat ze intensief en los van alle westerse beslommeringen yoga kan doen. Haar reis neemt echter een heel onverwachte wending. In het huis waar ze verblijft wordt een jonge vrouw, Renuka, als huisslaaf gehouden. Soesma raakt bevriend met Renuka. 

Soesma: ‘Ik vergeet nooit ons eerste gesprek samen in de keuken van de eigenaresse van het huis, Madam. Overal hingen camera’s, maar daar niet, dus konden we ongestoord praten. Nou ja, praten, we verstonden elkaar niet goed, het was meer wat “yes” en “no”. Toch was er een vonk van herkenning, een soort zussenrelatie. Terwijl we zo zaten, vlogen er twee prachtige, blauwe vlinders de ruimte in. Eentje landde op haar schouder en de andere op de mijne. Het voelde alsof er een connectie tussen ons werd gelegd, een basis voor wat er nog komen ging. Zij zat met een dilemma en deze gebeurtenis gaf haar het vertrouwen om mij haar verhaal te vertellen. Ik krijg nog steeds kippenvel als ik eraan terugdenk.’ 

Handelen zonder gehechtheid 

Na deze ontmoeting voelt Soesma wat ze moet doen: Renuka redden. ‘Ik moest haar helpen. Natuurlijk heb ik bij mezelf gedacht: o jee, Soes, wat ga je doen?! Het is wel India!
Hier gelden andere wetten dan in veilig Nederland. En de dame die Renuka als huisslaaf hield, was een zeer invloedrijke vrouw in die streek. Nogal een gevaarlijke onderneming dus. Sommige vrienden van me vonden het een belachelijk idee: je bent daar voor jezelf, nu ga je weer een wildvreemde redden. Maar ik kon simpelweg niet de andere kant op kijken.’

Een zeer dynamische tijd volgt. Met gevaar voor eigen leven lukt het Soesma om met behulp van Odanadi, een NGO in India die zich inzet tegen mensenhandel, Renuka te redden. Pas als Soesma weer in Nederland is, realiseert ze zich wat er allemaal is gebeurd in India. Ze vertelt haar relaas aan een yoga­leraar, die haar kalm vertelt: ‘Dat, Soesma, is karmayoga. Je kon niet anders, je hebt zonder enig eigen­belang een ander mens gered. Je hebt in India meer yoga gedaan dan je ooit had kunnen dromen.’ Er klikt iets inwendig bij Soesma: karmayoga, dat past bij mij. Sindsdien is ze zich steeds meer gaan verdiepen in wat karmayoga eigenlijk inhoudt. 

De mooiste en meest pure vertolking van karmayoga vindt ze terug in de Bhagavad Gita:

III.19 Een mens met besef van het diepst van zijn wezen heeft geen bepaalde oogmerken bij het werk dat hij moet doen, noch heeft hij enige reden om dat werk niet te doen. Evenmin heeft hij zelfs maar de geringste behoefte zich van anderen afhankelijk te stellen.

III.20 Daarom dien je alleen maar uit plichtsbetrachting te handelen, zonder je aan de vruchten van je daden te hechten, want wanneer je belangeloos werkt, bereik je het Allerhoogste.

Ieder z’n eigen ideaal

‘Karmayoga is voor mij dat eenieder handelt om zijn eigen ideaal te vinden in het leven. Alle handelingen zijn van nature samengesteld uit goed en kwaad. Want elke handeling die je doet is ergens goed voor én zal hier en daar wat kwaad teweegbrengen.

Bijvoorbeeld toen ik Renuka redde, was dat een goede daad. Maar tegelijkertijd schaadde ik daarmee ook de reputatie van Madam, iets wat in India een groot goed is. Een in den beginne goede daad heeft een goede uitwerking op ons, een slechte daad een slechte. Echter, zowel goed als kwaad houdt onze ziel gebonden.

De oplossing die de Bhagavad Gita geeft voor het bindende karakter van alle werk is deze: wanneer wij onze handelingen zonder gehechtheid verrichten, zal onze ziel er niet door gebonden worden. Met andere woorden: handel, maar laat geen daad of gedachte een diepe indruk maken op je geest. Laat rimpelingen komen en gaan. Laat je spieren en hersenen geweldige daden verrichten, maar sta niet toe dat ze een diepe indruk maken op je ziel. Hoe? Handel in vrijheid en handel vanuit liefde, en laat dan alles gaan zoals het gaat. In de Bhagavad Gita zegt Krishna: ‘Kijk naar mij, Arjuna. Als ik een ogenblik ophoud met werken, stort het hele universum ineen. Ik heb niets te winnen door werk, maar waarom werk ik? Omdat ik de wereld liefheb.’

Karmayoga in jouw leven

Als het onderwerp karmayoga je aanspreekt, zit er waarschijnlijk al een wereldverbeteraar in je. Dat is meteen de grootste valkuil van karmayoga. Want nee, je hoeft de wereld niet te redden, hoe aantrek­kelijk dat idee ook is. Beginnen met karmayoga zit hem juist in de kleine dingen. Kijk om je heen in je persoonlijke kring en vraag waar ze je hulp kunnen gebruiken.

Uiteraard kies je dan iets waar jij zelf blij van wordt, karmayoga is in de eerste plaats goed voor jezelf zorgen. Pas dan heb je de energie om iets bij te dragen aan de wereld om je heen. Hebben ze misschien op de school van je dochter nog een voorlees­moeder nodig? Karmayoga! Ben je dol op dieren en ga je naar de kattenopvang om mee te doen met de katten-aai-middag? Karmayoga! Heeft een vriendin haar been gebroken en maai je op zaterdag­middag het gras voor haar? Karma­yoga! Dit is al groots. 

Zo maken we met elkaar een liefdevolle, karmayogische verbinding. Deze tijd vraagt erom de vreugde en rust die je op je yogamat en in meditatie beleeft, ook naar buiten te brengen. Stel je voor dat iedereen zo zijn of haar steentje zou bijdragen, zou de wereld er dan niet heel anders uitzien?  

Wil je Soesma ondersteunen in haar missie om mensenhandel in India en Europa uit te bannen? Koop dan haar boek ‘Madam is not good’. 

De helft van de opbrengst gaat rechtstreeks naar Odanadi, de NGO die Soesma heeft geholpen bij haar reddingsactie. www.odanadi-nl.org

Illustraties: Lisa Junius