Wat is geluk volgens de yogafilosofie? Journaliste Marlies Kieft vraagt het aan Elleke van Kraalingen, yogadocente en kenner van de klassieke Yoga sutra’s van Patanjali. 

De yogafilosofie zit vol prachtige wijsheden, maar in het dagelijks leven is het soms best ingewikkeld die na te leven. Neem nu gelukkig zijn. Iedereen streeft ernaar, maar het lijkt vaak zo onbereikbaar. Volgens de Yoga sutra’s van Patanjali, het yogahandboek uit de tweede eeuw voor Christus, bestaat de natuur om de ziel ervaring en bevrijding (lees: levensvreugde) te schenken. Maar hoe ziet dat er in de praktijk uit? Moeten we actief op zoek gaan naar geluk of hoeven we het alleen maar te ontvangen? En hoe ga je om met vreugde die voorbijgaat? Ik vraag het aan yogadocente en levenscoach Elleke van Kraalingen, die verschillende boeken schreef over de yogafilosofie en er zelf al van jongs af aan naar probeert te leven.

Waar word jij blij van, Elleke?

‘Ik ben al blij. Dat komt van binnenuit. Als kind al realiseerde ik me dat ik niet op aarde was om me te gaan wentelen in m’n eigen geluk. Ik wilde anderen helpen op hun pad naar gelukkig worden.’

Ben je altijd gelukkig?

‘Zo goed als. Ongeveer eens per maand, als het volle maan is of als mijn hormonen opspelen, kan ik ’s nachts plotseling wakker worden met een somber gevoel. De uurtjes zo vlak voor de ochtend voel ik me dan uit verbinding met mijn ziel. Mijn innerlijke demonen zien dan kans om naar boven te komen. Sinds ik me daarvan bewust ben, kan ik er ook iets mee doen. Ik ga zitten en mediteren en voel na wat er onder de oppervlakte speelt.’

Gewoon zitten en voelen…

‘Ja, ik zeg dat ook altijd tegen mensen: “Als je de kluts kwijt bent, ga dan zitten en doe even niets. Sta pas weer op als je in contact bent met jezelf.”’

Maar hoe doe je dat in momenten van hectiek? Neem de ochtendspits waarin ik drie jonge kinderen moet klaarmaken voor school. Hoe kan ik in deze drukte in verbinding met mijn ziel blijven? Ik heb helemaal geen tijd om te gaan zitten.

‘Ik ken het. Mijn vier kinderen zijn inmiddels allemaal al ouder. Wat ik vaak deed toen ze nog klein waren, was ’s avonds mediteren en yoga doen, wanneer de rust in huis was ingetreden. ’s Zomers sta ik daar graag een uur eerder voor op. Het uurtje minder slaap dat je daardoor krijgt, betaalt zich driedubbel terug, omdat je de dag begint vanuit je eigen centrum. In de winter, wanneer het ’s ochtends vroeg nog koud en donker is, kun je jezelf beloven om na de hectiek een uurtje voor jezelf te nemen, om alsnog rustig te gaan zitten en je te verbinden met je ziel. Zelf merk ik dat als ik dat niet doe, ik mezelf sneller kwijtraak. Ik word dan ziek of stoot letterlijk mijn hoofd. Mijn ziel klopt hard op de deur wanneer ik niet luister.’

 Alles wat je zoekt, is al binnen in je. Ook vreugde

Is dat dan de sleutel tot geluk: in contact zijn met je ziel?

‘Ja, in je ziel zit je essentie. Het is ons innerlijke kompas. Daar zijn vreugde, liefde, wijsheid, compassie, creativiteit, gevoel voor schoonheid, innerlijke vrede. Als je niet in verbinding staat met je ziel, kun je je heel eenzaam voelen, moeite hebben met richting geven aan je leven, bang zijn, gestrest zijn. Omgekeerd: hoe dichter je bij je ziel leeft, hoe minder je het buiten jezelf hoeft te zoeken. Alles wat je zoekt, is al binnen in je. Ook vreugde.’

20 jaar geleden was jij intens gelukkig met je grote liefde. Maar je hebt hem voor je ogen zien verongelukken. Hoe heb je toen de vreugde in je leven teruggevonden?

‘Het is een ultieme les in loslaten geweest. Ik had de liefde van mijn leven gevonden… en raakte hem abrupt weer kwijt. Toch was er naast mijn gebroken hart meteen ook vreugde. Dat kwam doordat ik, direct nadat hij was aangereden door een auto, zijn ziel kon zien en voelen en ik met hem in verbinding bleef. In die periode heb ik meerdere “out of body experiences” gehad. Ik ben met hem mee geweest op reizen naar de andere zijde.

Daar heb ik zoveel liefde en verbinding ervaren, dat ik besefte dat liefde niet ophoudt bij de dood, maar universeel aanwezig is. Dit wil niet zeggen dat het rouwproces niet ontzettend zwaar is geweest. Ik heb geworsteld met mijn onwil om hier op aarde door te leven, ik wilde met hem mee. Wel ben ik steeds in verbinding gebleven met mijn pijn en heb ik het hele proces bewust doorleefd. Daardoor kwam er op een gegeven moment ook weer ruimte om met een open hart een nieuwe liefde aan te gaan.’

Geluk is gevaarlijk is de titel van een gedicht van Rutger Kopland. Zo voelt het voor mij soms ook. Als ik heel gelukkig ben, ligt er vaak tegelijkertijd angst op de loer. De angst dat het vast niet zo kan blijven…

‘Het is de kunst om blij te zijn en te genieten zonder het geluk te willen vastgrijpen. Onthechting is de gouden sleutel. Maar wat vaak gebeurt, is dat ons ego gehecht raakt aan het genieten, en dan worden de oorzaken van het lijden in gang gezet. Want gehechtheid leidt tot angst voor verlies en tot het vermijden van pijn. Daaruit ontstaat het denken in afgescheidenheid: dit is niet fijn, dat is wel fijn. Gelukkig kunnen we onszelf volgens Patanjali ook bevrijden uit het lijden.’

Hoe dan?

‘Door yoga en meditatie kunnen we ons weer verbinden met de ziel. In de ziel bestaat geen afgescheidenheid, zoals in het ego. De yogafilosofie zegt niet dat ons ego er niet mag zijn – we moeten ons alleen niet met het ego identificeren. In de yoga is een diepe meditatievorm, Samadhi, waarbij je verbinding met de ziel legt. Wanneer het denken stil is, je bewustzijn gefocust, dan stijg je boven het denken uit. Dat geeft een enorm gevoel van vreugde. Een blijheid om het bestaan die niet afhankelijk is van uiterlijke factoren. Het borrelt van binnenuit op. Je voelt je lichter, ruimer.’

Zijn er naast yoga en meditatie ook andere wegen naar levensvreugde?

‘Absoluut. In de natuur zijn, liefde voelen, mooie muziek horen, kunst maken of ervan genieten. Seksualiteit kan ook een heel krachtige weg naar de eigen ziel zijn. Of intensief sporten. In de psychologie worden dat “piekervaringen” genoemd. Momenten waarop we een glimp van de ziel ervaren. Zelf kan ik erg worden geraakt door iets waar iemand z’n ziel in heeft gelegd. Ontroering en levensvreugde staan dicht bij elkaar. Ontroering is eigenlijk het overlopen van de ziel.’

Patanjali heeft het over jezelf bevrijden uit het lijden, maar dat is toch niet hetzelfde als levensvreugde ervaren?

‘Zowel binnen het boeddhisme als in de klassieke yogafilosofie is veel geschreven over lijden. Het krijgt veel aandacht, omdat we het allemaal tegenkomen. Je hoeft het journaal maar aan te zetten of een groot lijden komt je tegemoet. Maar als je yoga beoefent om de oorzaken van het lijden te verminderen, is dat eigenlijk een negatieve insteek. Je zou ook kunnen zeggen: “Ik doe yoga omdat ik verlang naar eenwording, naar verbinding.” Dat is een blije ingang.’

Ik word zelf heel gelukkig van me ergens op verheugen. Maar eigenlijk is dat geen geluk in het hier en nu, eerder een soort voorschot op vreugde in de toekomst. Is dat dan wel een ‘goede’ soort van geluk?

‘Blijheid is blijheid, die hoef je niet de grond in te boren. Je bent blij om een denkbeeld, een verlangen naar iets in de toekomst, maar je kunt het ook anders bekijken. Je verheugen op iets in de toekomst is je verheugen op iets wat aan het ontstaan is. En dat speelt zich wel degelijk op dit moment af.’

Ons verlangen naar geluk is eigenlijk een verlangen naar eenwording met onze ziel

Is gelukkig worden iets wat we actief kunnen nastreven?

‘De yogafilosofie bepleit de kunst van tevredenheid. Want tevredenheid leidt tot vreugde. Als je tevreden bent, zijn je emoties en gedachten in harmonie. Door die innerlijke rust en vrede krijgt het licht van de ziel de kans om te schijnen. Dat licht is levensvreugde.’

Dat klinkt mooi. En wat als het me toch niet lukt om structureel gelukkig te zijn?

‘De zoektocht naar vreugde en eenheid vraagt een enorme mildheid naar jezelf. Dat is iets wat yoga ook onderwijst. Volgens de yogafilosofie moet je geen schade berokkenen, niet aan anderen en ook niet aan jezelf. Zelfkritiek is een vorm van schade. Elk moment mag je liefdevol opnieuw proberen.’

Beeld: Harold Pereira, styling: Odette Simons, visagie: Manonne Boerema

Over Elleke

Elleke publiceerde het boek Meditaties op de Yoga sutra’s van Patanjali (uitgeverij Tattwa). Ze geeft al 30 jaar les en leidt yogadocenten op volgens de acht stappen van de klassieke Raja yoga. Samen met haar man geeft ze retraites in Zuid-Frankrijk.