Breng jezelf in balans met de Ratha Kalpana

Evenwichtig, liefdevol en gedisciplineerd, we willen het zijn. Maar makkelijk is het niet. Voor je het weet eet je weer een zak chips leeg of roddel je over een vriendin. Waarom doen we dat, tegen beter weten in? Volgens het hindoegeschrift Ratha Kalpana kunnen we onszelf vergelijken met een strijdwagen die wordt voortgetrokken door paarden. De kunst is een goede wagenmenner te worden.

Goede voornemens

Mijn trein vertrok pas over tien minuten en ik had stevige trek. In de stationswinkel rekende ik een gezond yoghurtdrankje en een grote zak chips af. Een paar handjes voor in de trein, dacht ik, dan bewaar ik de rest voor thuis. Helaas was mijn goede voornemen snel gesneuveld. Mijn hand ging elke keer bijna automatisch terug in de zak. Er was geen houden aan. Nog vóór ik mijn bestemming had bereikt was de zak leeg en voelde ik een schuldgevoel opkomen. Dat stopte ik snel weg door tegen mezelf te zeggen dat chips van aardappelen zijn gemaakt. En aardappelen zijn gezond. Ergens diep van binnen begon een klein stemmetje daar heel hard om te lachen.

Hoe komt het toch dat we onszelf zo vaak voor de gek houden?

Innerlijke strijdwagen

Hoe komt het toch dat we onszelf zo vaak voor de gek houden? Als bewust levende yogi’s weten we hoe belangrijk het is om gezond te eten, op tijd te gaan slapen en regelmatig aan sport, yoga of meditatie te doen. En dat we het beste eerlijk, liefdevol, gul en vergevingsgezind door het leven kunnen gaan. Toch laten we de yogales schieten en draaien ons nog eens extra om. We roddelen over die aardige vriendin. We blijven YouTube filmpjes kijken in plaats van op tijd naar bed te gaan. We eten zomaar een hele zak chips leeg. Volgens het hindoeïsme komt dit doordat we uit verschillende delen bestaan, die vaak met elkaar overhoop liggen. In de Katha Upanishad, één van de oudste hindoegeschriften, worden die onderdelen beschreven in het beroemde vers Ratha Kalpana, letterlijk: ‘de voorstelling van de strijdwagen’. In dit vers wordt ons wezen vergeleken met een strijdwagen. Deze wagen wordt voortgetrokken door vijf paarden, die op hun beurt worden aangestuurd door een wagenmenner. Binnenin de wagen zit een passagier, de eigenaar van de wagen, die op weg is naar huis. In India is dit beeld vooral bekend uit de Bhagavad Gita, waar Krishna als wagenmenner van de krijger Arjuna een strijdwagen met paarden bestuurt.

Spiritueel wakker

De passagier in deze strijdwagen staat volgens de Ratha Kalpana symbool voor onze ziel, die onderweg is naar verlichting. De strijdwagen zelf staat voor ons lichaam. De paarden die de wagen voortbewegen vertegenwoordigen onze vijf zintuigen, die ons lichaam prikkelen om te handelen en in beweging te komen. De teugels waarmee de paarden – de zintuigen dus – worden bestuurd verwijzen naar onze geest met zijn gedachtes. En de wagenmenner, die letterlijk de touwtjes in handen heeft, is ons bewustzijn of intellect. In de Sanskriet versie van de tekst wordt hiervoor het woord buddhi gebruikt, dat verwijst naar een ontwaakte staat van zijn – zoals in de naam van Boeddha, dat letterlijk ‘de ontwaakte’ betekent. Met andere woorden: alleen als we spiritueel goed wakker zijn, zijn we in staat om ons leven de goede richting uit te sturen. Dan luistert de wagenmenner naar de instructies van de passagier, houdt de teugels voldoende strak en weet precies waar het de koets naartoe moet sturen.

Helaas loopt het in de praktijk vaak anders. Ook hierover spreekt de Ratha Kalpana zich uit: ‘Wie niet zijn gezonde verstand gebruikt, wiens zintuigen onhandelbaar zijn en wiens geest teugelloos is, ziet zijn leven afdrijven in chaos en verwarring.’ Als meest extreme voorbeeld kun je denken aan drugs- of alcoholverslaafden, die zich verliezen in verslavende middelen. De wagenmenner is zijn grip op de teugels volledig kwijtgeraakt.

De juiste balans

Tussen die twee extremen van volslagen bandeloosheid en volmaakte zelfbeheersing ligt een groot schemergebied, waar het grootste deel van ons leven zich afspeelt. Soms laten we de teugels teveel vieren: we zijn de hele avond aan het zappen of gaan steeds te laat naar bed. En soms houden we de teugels te strak: we beulen ons af op het werk zonder pauze te nemen of forceren ons lichaam in een te moeilijke asana.

Door yoga leer je een krachtige persoonlijkheid ontwikkelen

De kunst is de juiste balans te vinden, de teugels niet te strak maar ook niet te los te houden. ‘De wagenmenner heeft kennis en inzicht nodig in het karakter van de paarden,’ zegt yogadocent Martyn Hoogstra. ‘Het paard is een edel dier. Dat men je niet door brute kracht, maar door aandacht en zorg in combinatie met een zekere strengheid.’ Hoogstra ziet de wagenmenner als onze persoonlijkheid, die hij ‘de kracht van het ik’ noemt. ‘De persoonlijkheid moet de wilskracht en de vaardigheid hebben om de paarden in toom te houden en ze de goede richting op te sturen.’ En dat is waar yoga bij uitstek geschikt voor is. ‘Door yoga leer je een krachtige persoonlijkheid ontwikkelen. Die persoonlijkheid is dienstbaar aan het hogere Zelf, de passagier in de strijdwagen.’

Echt genieten

Ook in het vers over de Ratha Kalpana wordt yoga genoemd als ultieme methode om de strijdwagen te besturen. Het is zelfs de eerste keer dat het woord ‘yoga’ in de Indiase geschriften opduikt. ‘Wanneer de vijf zintuigen en de geest stil worden en het intellect niet meer ronddoolt, wordt dat de hoogste staat genoemd. Deze ferme beheersing van de zintuigen staat bekend als yoga’, zo staat er geschreven. Moeten we dan als goede yogi’s onze zintuigen ontkennen? ‘Nee’, zegt Martyn Hoogstra. ‘Het is niet de bedoeling dat je je al die prachtige smaken, geuren, beelden en geluiden ontzegt. Integendeel: geniet van de veelkleurigheid en veelvormigheid om je heen. Maar raak er niet aan gehecht en ga er niet in zwelgen. Als je een avondlang tv kijkt of in één keer een zak chips leegeet, blijf je vaak onvoldaan en ontevreden achter.’ Beter is het om je zintuigen te gebruiken om van echte kwaliteit te genieten, zoals kunst, muziek en lekker eten, zegt Hoogstra. ‘Het is heel belangrijk om de behoeften van het aardse bestaan te erkennen. Het lichaam is immers het enige tastbare dat we hebben om een stap voorwaarts te zetten naar verlichting of realisatie, ons enige doel volgens yoga.’

Oefenen met de Ratha Kalpana

In de Ratha Kalpana zijn alle onderdelen – strijdwagen, paarden, teugels en wagenmenner – belangrijk. Alleen als ze goed met elkaar samenwerken gaat de wagen de goede kant op. Met de volgende vier oefeningen kan je elk onderdeel in jezelf versterken. De passagier laten we daarbij even buiten beschouwing, aangezien die voor de ziel staat – het deel in ons dat al volmaakt is.

1. Yoga voor de strijdwagen

   Een goed geoliede strijdwagen, oftewel een sterk en soepel lichaam, is essentieel om je spiritueel gezond te ontwikkelen en uiteindelijk op de plek van je bestemming aan te komen. Regelmatig sporten en bewegen, zoals hardlopen of fitnessen, helpt daarbij. Gezonde voeding en voldoende slaap zijn belangrijk. Maar ook yoga kan wonderen doen.

   De Boot (Navasana) is een goede asana om fysieke kracht te ontwikkelen, met name in je buikspieren. Ga zitten met gebogen knieën, recht je rug en leun een klein beetje naar achteren. Span je buikspieren aan, trek beide benen op van de grond en hou ze gestrekt voor je (als je dit moeilijk vindt, mag je je benen ook buigen bij de knie). Strek je armen voor je uit. Je romp en je benen vormen nu samen een V-vorm. Zoek naar de juiste balans. Hou de positie 10 tot 20 seconden vast en herhaal nog twee of drie keer.

2. Mindfulness voor de paarden

   In de Ratha Kalpana worden je zintuigen vergeleken met vijf paarden. Paarden zijn gevoelig voor aandacht. Ook je zintuigen hebben aandacht nodig om optimaal te functioneren. Is je aandacht verstrooid of zit je te veel in je hoofd, dan mis je de helft van al het moois dat de wereld te bieden heeft. Mindfulness is een goede methode om je zintuigen aan te scherpen. Neem elke dag een paar keer bewust de tijd om volledig in het hier en nu te zijn en de wereld met een frisse en onbevooroordeelde blik in je op te nemen. Je kunt dit prima oefenen als je op de fiets zit, een stukje moet lopen of aan het eten bent.

   Probeer je gedachtes en gepieker even ‘uit’ te zetten – net als je PC, smartphone of achtergrondmuziek – en schakel helemaal over op je zintuigen. Kijk, luister, voel, ruik en/of proef met volle aandacht. Als je wordt afgeleid door een gedachte, merk je dat op en keer je weer terug naar de kleurrijke omgeving om je heen.

3. Concentratie voor de teugels

   In de Ratha Kalpana staan de teugels waarmee de paarden in toom worden gehouden voor onze geest en azijn gedachtes. Als onze wagenmenner – ons ‘ik’ – een rukje aan de teugels geeft, is het nodig dat de geest daar naar luistert, zodat de zintuigen kunnen worden aangestuurd. Helaas speelt de geest vaak liever zelf de baas. Door middel van concentratie kunnen we de controle weer terugkrijgen. De volgende oefening helpt daarbij.

   Ga rechtop op een stoel zitten en concentreer je op een kaarsvlam. Wanneer er gedachtes bij je aankloppen – en dat gebeurt voortdurend – ga je er niet in mee, maar laat je ze voorbij drijven alsof het wolken zijn. Als je toch in een gedachte zit, keer dan met je aandacht weer terug bij de vlam. Na verloop van tijd (en veel oefenen) wordt de stroom aan gedachtes steeds minder, en je focus steeds sterker.

4. Meditatie voor de wagenmenner

   De wagenmenner staat voor onze persoonlijkheid, bewustzijn of intellect, de innerlijke drive waarmee we onze dromen najagen en onze levensmissie vervullen. Als ‘operationeel manager’ van de strijdwagen is de wagenmenner misschien wel de belangrijkste schakel in de Ratha Kalpana. Om te beslissen wanneer hij de teugels moet aantrekken en wanneer hij ze kan laten vieren is wijsheid, kracht en onderscheidingsvermogen nodig. Dat kun je leren door meditatie.

   Ga rechtop zitten op een stoel of meditatiekussen. Elke keer dat je inademt stel je je voor dat je geen zuurstof, maar vrede inademt: een stroom rustgevende en bezielende levensenergie. En voel dat je met elke uitademing alle spanning en rusteloosheid in en buiten jezelf verdrijft. Ga niet mee met gedachtes, maar blijf met je aandacht steeds bij je ademhaling. Doe dit 5 minuten, liefst dagelijks.

Beeld: Bodil Jane