Rust in je hoofd: de oerbetekenis van yoga

‘Waarom doe jij eigenlijk aan yoga?’ Misschien krijg je die vraag regelmatig en mompel je iets als ‘ik word er rustig van’. In vers 1.2 van de Sutra’s, het aloude basisboek van de yoga, vind je de oerbetekenis van yoga.

Yogawijsheden uit de Sutra’s

De liefde voor filosofische verhalen kreeg yogadocente Sharon Beck van haar vader mee; ademloos kon ze naar hem luisteren. Soms urenlang. ‘Stel je voor,’ begint ze, ‘je bent op vakantie in een tropisch oord en staat tot je middel in de oceaan. Het water is helderblauw, zo helder heb je het nog nooit gezien. Felgekleurde vissen zwemmen langs je benen en je ziet jezelf in het wateroppervlak weerspiegeld. Dan betrekt de lucht en trekt de wind aan. Het water begint te rimpelen, er komen steeds hogere golven en het zand van de bodem stuift op. Weg spiegelbeeld, weg prachtige vissen. Je blikveld is troebel geworden.’

Dit gebeurt continu in onze geest legt Sharon uit, terwijl we juist kalm willen zijn. Zo kalm en rimpelloos als de oceaan, zodat we onszelf en de wereld om ons heen zien zoals ze écht zijn. Niet goed of slecht. Niet mooi of lelijk. Dat is waarom we yoga doen, verwoord in de moeder van alle yogateksten, de Yoga Sutra’s: ‘Yogas citta vritti nirodhah’ in het Sanskriet. Ofwel, ‘yoga is het stilleggen van de wervelingen van de mind’. Deze tekst, de Sutra 1.2, is het tweede vers uit het eerste hoofdstuk van de Sutra’s.

We willen zo kalm en rimpelloos als de oceaan zijn, zodat we onszelf en de wereld om ons heen zien zoals ze écht zijn

Dit boek is geschreven door Patanjali, de grondlegger van de yoga. Nou ja, waarschijnlijk was hij niet de enige schrijver. Zo’n tweehonderd jaar vóór Christus begon de taalgeleerde Patanjali waarschijnlijk wel met de verzameling van al die yogawijsheden, die tot dan toe alleen mondeling en in het geheim werden overgedragen. Maar uiteindelijk besloeg het schrijfwerk een aantal eeuwen. Sutra 1.2 is in de vierde eeuw aan het boek toegevoegd. Toch is het belang van dit vers, over de oerbetekenis van yoga, groter dan ooit volgens Sharon. ‘We zijn doorgeslagen in het denken. Moet je kijken wat die “denkrevolutie” ons ook allemaal brengt. Onbegrip, haat, oorlogen. Als we vrede in de wereld willen, moet we eerst de vrede in onszelf vinden.’

Bibliotheek van je herinneringen

Dat klinkt mooi, heel mooi. Maar nog mooier is om te snappen hoe je deze Sutra toepast, gewoon, in de drukte van alledag.  Stap één is om te weten wat de zin betekent. Misschien denk je nu: hoe ingewikkeld kunnen die vier woordjes zijn? Maar, zoals bij alle Sutra’s, schuilt er veel meer achter dan op het eerste gezicht lijkt. Yoga komt van het woord yuj, juk in het Sanskriet. Het staat voor verbinding. Letterlijk tussen twee ossen of trekpaarden, maar figuurlijk tussen je lichaam, hart, mind en de wereld om je heen.

Citta betekent bewustzijn, of zoals Sharon zegt: ‘Dit is je harde schijf, de bibliotheek van je herinneringen. Of dit nu gedachten of gevoelens zijn. Voor baby’s is alles nieuw, ze kijken open, onbevooroordeeld om zich heen. Maar naarmate we ouder worden, kleurt onze blik steeds meer.’ Achter Citta zitten drie drijvende krachten: manas, ahamkara en buddhi. Manas is de ontvanger: van alle indrukken die je opdoet. Al die schreeuwende stemmetjes in je hoofd? Ja hoor, manas. Het is ook een gewoontedier, dat vaak impulsief uit de hoek komt. Ahamkara is het zelfbeeld: het beeld dat je van jezelf hebt en ook door de mensen om je heen gevoed wordt.

Als kind vond Sharon het al spannend om voor grote groepen te spreken. Toen ze voor het eerst les moest geven – op een podium, voor een groep van veertig leerlingen – werd ze overvallen door hyperventilatie. ‘Ik stond te hijgen en maalde de hele tijd: ga ik het wel goed doen? (= manas). Ik ben eigenlijk een introvert persoon (= ahamkara), waarom sta ik hier, met al die ogen op me gericht?’ Door zich te concentreren op haar ademhaling, werden haar gedachten kalmer. ‘Aan het einde van de les lagen ze allemaal in Savasana voor me en realiseerde ik me opeens waarom ik daar stond. Zonder dat ze het zagen, maakte ik een kleine buiging en beloofde dat ik mijn eigen angsten zou overwinnen om voortaan al mijn leerlingen de les te geven die ze nodig hebben.’ En op zo’n helder, kalm moment zitten manas en ahamkara stilletjes in de hoek en is buddhi de baas: je innerlijke wijsheid.  

De vijf wervelingen

Die innerlijke wijsheid ervaar je over het algemeen pas als de vijf vritti’s, de wervelingen, tot bedaren zijn gekomen. Hier komen ze:

1. De eerste vritti, pramana, is behoorlijk handig. Hiermee verzamelt je mind bewijzen voor de juiste kennis. Als je iets ziet, hoort of leest, toetst je onderbewuste continu: herken ik dit? Is het waar, zo ja, wat kan ik hiermee? En zo groeit je kennis.
2. Viparyaya doet eigenlijk het tegenovergestelde. Letterlijk vertaald ‘dwaal je hiermee af’ van de werkelijkheid, zoals met (voor)oordelen. Je nieuwe collega doet je denken aan je schoonmoeder, met wie het niet zo botert. Onbewust stel je je gereserveerd op: die collega zal ook wel niet zo aardig zijn, ‘stookt’ viparyaya.
3. De derde vritti, vikalpa, gaat over inbeelden, onze fantasie. ‘Stel je een boom voor,’ legt Sharon uit. ‘Hoe ziet-ie eruit? De een denkt misschien aan een spar, de ander aan een dikke, oude eik. Bij elk woord dat we horen, hebben we onze eigen werkelijkheid. En dat kan verwarring scheppen.’
4. Ook slaap, nidra, is volgens Patanjali een werveling. Maar als je slaapt, denk je toch niet? ‘Eigenlijk wel, want je droomt, een manier om je ervaringen en gedachten van overdag te verwerken.’ Volgens de Sutra’s is het dieperliggende doel van yoga dan ook om overdag je wervelingen zó te kalmeren, dat je ’s nachts niet meer droomt.
5. De vijfde en laatste vritti is smrti, herinneren. Onze mind haalt continu eerdere ervaringen en indrukken op, en die kunnen je onrustig maken. Sharon: ‘Stel, je bent als kind door een grote hond gebeten. Al loopt er een onschuldige teckel op je af, dan nog komt die angst naar boven. Voor je het weet, loop je aan de andere kant van de straat. Yoga leert je dit soort herinneringen los te laten en de situatie te zien zoals hij nú is: dit is niet die hond van vroeger, je hoeft niet bang te zijn.’ 

Gelijkmatige golven

‘Als het golft, dan golft het goed,’ De Dijk zong het al. Gelukkig kun je de wervelingen in je hoofd kalmeren, nirodhah dus. Hoe? Door in actie te komen. Een passieve vorm van actie, welteverstaan. Duik niet in de golven, maar doe het vanaf de kant: observeer de golven, zoals ze komen en gaan. ‘Creëer afstand. Zo ontstaat er ruimte tussen jezelf en je gedachten. En besef je dat je niet je gedachten bent.’

De sama vritti–ademhaling (pranayama) doet hiervoor wonderen, weet Sharon uit ervaring. ‘Sama vritti betekent gelijkmatige wervelingen. Een kalme, rustige mind dus. Je adem en gedachten zijn tenslotte met elkaar verbonden. Hoe hoger en sneller je ademhaling, hoe voller je hoofd – en andersom.’ 

De sama vritti-ademhaling

Zo doe je de sama vritti-ademhaling:

• Ga zitten in een comfortabele houding, bijvoorbeeld op een meditatiekussentje.
• Recht je rug.
• Adem eerst een paar keer gewoon in en uit en observeer dit.
• Adem bij de eerstvolgende inademing 4 tellen in, neem dan 2 tellen pauze, adem 4 tellen uit en neem 2 tellen pauze. Kortom: tussen de in- en uitademing houd je je adem in. 
• Doe deze oefening ongeveer 2 minuten.
• Verleng dan de pauzes naar 4 tellen. Nu maak je je hele ademcyclus gelijkmatig: 4 tellen inademen, 4 tellen pauze, 4 tellen uitademen, 4 tellen pauze.
• Doe deze sama vritti-ademhaling zo’n 5 tot 10 minuten. Let op, luister goed naar je lichaam. Word je een beetje duizelig? Stop dan meteen.
• Laat los en eindig in het ritme van je eigen ademhaling.

Je adem en gedachten zijn met elkaar verbonden. Hoe hoger en sneller je ademhaling, hoe voller je hoofd – en andersom

Sharons tip is om deze ademhaling te verweven in je dagelijkse practice. ‘Yoga is geen momentopname. Je wilt je energieniveau de hele dag hoog houden. Want hoe beter je je voelt, hoe rustiger de golven in je mind.’

Beeld Hanako Mimiko