Laat het weten wankelen: 3 yogamythen ontrafeld

Een belangrijk onderdeel van de yogatraditie is de mondelinge overdracht van kennis. Mede daardoor weten we dat Patanjali de grondlegger is van yoga, en dat yoga ruim vijfduizend jaar oud is. Of toch niet? Wat weten we echt? En hoe belangrijk is zulke ‘feitenkennis’ eigenlijk? Wij ontrafelen 3 yogamythen.

In dit artikel nemen we je mee aan de hand van drie overtuigingen over het ontstaan van yoga, namelijk dat yoga vijfduizend jaar oud is, dat yoga haar oorsprong heeft in het boeddhisme en dat Patanjali de grondlegger van yoga is. Per overtuiging ontdek je aan de hand van inzichten zoals die nu bekend zijn bij wetenschappers, wat er nu echt aantoonbaar is van de verhalen die we elkaar over yoga vertellen.

Als we het over yoga hebben, bedoelen we hier de gehele geschiedenis van Indiase spiritualiteit, meditatie, ademhalingstechnieken en asana’s. Misschien valt het je op dat yoga niet gelinkt is aan een bepaalde religie. Yoga is dus een methode die zowel binnen als buiten een religieuze context kan plaatsvinden. Dit is mogelijk omdat de verschillende tradities het er (min of meer) over eens zijn dat het ontdekken van je ware natuur het voornaamste doel is van deze methode.

#ffchecken yogamythe 1: ‘Yoga is meer dan vijfduizend jaar oud’

Zo’n honderd jaar geleden zijn er ruïnes gevonden in de Indusvallei, wat tegenwoordig Pakistan is. Een van de vondsten waren zegels van 3,5 bij 3,5 centimeter die gebruikt werden om een afbeelding te drukken in nog ongebakken kleipotten. Op een aantal van deze zegels is een beeltenis te zien van iemand die zit in wat we nu Siddhasana noemen, een variant op de Kleermakerszit. Sindsdien is er discussie over de juiste interpretatie van de figuur en de betekenis ervan. Zo zou het een vroege afbeelding van de god Shiva zijn, zittend in een yogahouding. Andere historici meenden: nee, het is geen mannelijke, maar een vrouwelijke figuur. Het moet een afbeelding van een godin zijn. Wéér anderen interpreteren het als de vedische god Agni. En zo zijn er nog vele ideeën.

De zegels zijn naar schatting zo’n 2350-2000 jaar vóór Christus gemaakt. Geen van de interpretaties van wat ze voorstellen geeft enig definitief bewijs dat er in die tijd zoiets bestond als wat we nu yoga noemen. Toch heeft dit ertoe geleid dat vandaag de dag wordt beweerd dat yoga vijfduizend of soms zelfs tienduizend jaar oud is. Uhm, denk je nu misschien, als die zegels zo’n vierduizend jaar oud zijn, is een verschil van duizend of zelfs zesduizend jaar dan niet heel groot? Hoe zit dat? Dat is dus de grap. Hier ervaar je de kracht van wat mensen elkaar vertellen en hoe we elkaar, zonder dit te checken, napraten.

In de Rig Veda, de oudste Sanskriet tekst, vind je een volgende hint die kan wijzen op het bestaan van yoga. In het tiende boek staat een vers dat is opgedragen aan ‘de langharige’. Daarin wordt beschreven dat deze langharigen de wind berijden, van de beker met gif drinken en geen of vreemde kleding dragen. Met de kennis die we nu hebben, zou je kunnen denken dat dit over yogi’s gaat. Maar wie deze mysterieuze langharigen echt zijn? Dat weten we niet. Als je er voor het gemak van uitgaat dat het over yogi’s gaat, dan zou yoga zeker drieduizend jaar oud zijn. De Rig Veda werd namelijk zo’n 1000 jaar voor Christus geschreven.

Pas vanaf het jaar 600 voor Christus ontstaat een overvloedige stroom aan bewijs in de vorm van yogateksten, die laat zien dat er écht sprake is van een yogatraditie.

Inzicht 1 – yogamythen

Dus hoe oud is yoga? Vijfduizend jaar? Waarschijnlijk niet. Het is aannemelijker dat yoga ongeveer 2600 jaar oud is. Een tegenargument dat vaak wordt gebruikt is dat de afwezigheid van bewijs geen bewijs van afwezigheid is. En hoewel dit natuurlijk waar is, kunnen wetenschappers wél zien wat er in een cultuur aan informatie doorgegeven wordt.

Stap je nu je dit weet morgen anders je yogamat op? Waarschijnlijk niet. Alleen zit er wellicht een diepere laag in loslaten wat je zeker dénkt te weten. Want wat weet je eigenlijk écht zeker? Je openstellen voor andere manieren van kijken en denken brengt je meteen bij datgene wat wel echt is. En dat is je eigen ervaring. Op je yogamat, in jezelf.

#ffchecken 2: ‘Yoga en het boeddhisme gaan hand in hand’

Rond 500 voor Christus werden voor het eerst in de Indiase geschiedenis steden gesticht. Hierdoor veranderde het leven ingrijpend. Er ontstond een hiërarchisch systeem waarin steeds meer ongelijkheid kwam in macht, status en rijkdom. Als tegenreactie op deze sociale ontwikkelingen zocht een groep mensen een alternatieve manier van leven waarbij een hoger doel leidend was. Deze groep mensen, strevend naar verlichting, werden de Sramanas genoemd. Het Sanskriet woord śramaṇa betekent streven. Ze wilden de cyclus van dood en wedergeboorte beëindigen en zich bevrijden van het door karma gedreven lijden. Om dit te bereiken ontwikkelden ze diverse meditatietechnieken. De Sramanas leefden samen in gemeenschappen die ashramas genoemd werden. Je kon ze herkennen aan hun kaalgeschoren hoofd of lange haar met dreadlocks. Ze droegen een lendendoek of een geel gewaad. Zo’n gewaad werd ondergedompeld in een bad met kurkuma waardoor de kenmerkende goudgele kleur ontstond. Daar komen de geel en oranje gekleurde gewaden vandaan die je vandaag de dag nog steeds terugziet bij swami’s en sannyasins. In die tijd hadden mensen van buitenaf de indruk dat de Sramanas bijzonder weinig uitvoerden. Logisch, als je bedenkt dat ze vaak urenlang stil in één bepaalde houding bleven, bijvoorbeeld staand op één been of zittend in Lotushouding. Van binnen waren ze dan in een diep meditatieve toestand.

Het interessante is dat zowel Boeddha, die toen nog geen Boeddha was, als Mahavira, de stichter van het jaïnisme, onderdeel uitmaakte van de Sramana beweging. Boeddha sloot zich, voordat hij ontwaakte, als jongeman aan bij deze beweging en kreeg van verschillende leraren instructie. Nadat hij alles geleerd had wat hij kon leren, zwierf hij met een aantal anderen rond met als doel innerlijke bevrijding te bereiken. Hij onderwierp zichzelf aan een strenge training. Hij beoefende een zeer intensieve vorm van adembeheersing en vastte daarnaast extreem. Op een gegeven moment was Boeddha zó dun dat hij vanaf de voorzijde van zijn lichaam zijn wervelkolom kon vastpakken. Uiteindelijk was hij compleet uitgeput en uitgemergeld. Toen hij op een dag bij de rivier zijn rituelen uitvoerde, kreeg een jonge vrouw medelijden met hem en bood hem wat voedsel aan. Pas toen hij iets at en voelde hoe zijn lichaam weer tot leven kwam, besefte hij dat zijn pad te extreem was geweest. Zo ontstond wat later het middenpad werd genoemd; een pad dat extremen vermijdt. In deze periode heeft Boeddha de grootste bijdrage geleverd aan de traditie die tot dan toe bestond. Namelijk het ontwikkelen van een heldere aandacht van moment tot moment voor alles wat er te ervaren is. Dus niet alleen gedurende meditatie, maar de gehele dag door. Dit is wat we tegenwoordig mindfulness noemen.

Inzicht 2 – yogamythen

Vanuit de Sramana beweging zijn verschillende filosofische stromingen ontstaan die we nu kennen als het boeddhisme, jaïnisme en later ook het soefisme, die op hun beurt yoga weer hebben beïnvloed. Yoga is dus niet boeddhistisch. Het is een methode die zich ontwikkelde tijdens de Sramana beweging. En zich onafhankelijk van, maar wel geïnspireerd door het boeddhisme, verder ontwikkelde.

#ffchecken 3: ‘Patanjali is de grondlegger van yoga’

De ontwikkeling van yoga begint dus ongeveer 600 jaar voor Christus. Dit is bijna negenhonderd jaar voordat een zekere Patanjali de Yoga Sutra’s schreef. Geschat wordt dat de Yoga Sutra’s tussen 350 en 450 na Christus zijn geschreven. Dit maakt de tekst ongeveer 1600 jaar oud.

Daarbij is er nog veel onzeker over wie Patanjali eigenlijk was. Zo leefde er twee eeuwen voor Christus een bekende taalgeleerde die ook Patanjali heette. Hij staat bekend om een commentaar dat hij geschreven heeft op een verhandeling over de taal Sanskriet. Sommige wetenschappers suggereren dat hij en de schrijver van de Yoga Sutra’s dezelfde persoon zijn. Als je kijkt naar de datering van de geschriften, is dat simpelweg niet mogelijk. Anderen opperen de mogelijkheid dat een deel van de Yoga Sutra’s, namelijk het deel over de acht stappen van het pad, terug te voeren zijn op de bekende taalgeleerde.

Inzicht 3 – yogamythen

Kort door de bocht: over de auteur van het geschrift dat de Yoga Sutra’s wordt genoemd, is weinig met zekerheid te zeggen. Dus, de hamvraag: is Patanjali de grondlegger van yoga? Hoewel de Yoga Sutra’s een belangrijke tekst zijn om yoga beter te begrijpen in een historische context, is Patanjali niet de grondlegger van yoga. In de Yoga Sutra’s is gebruikgemaakt van ideeën en methoden die onder andere terug te voeren zijn op vroege ontwikkelingen in het boeddhisme. Dit maakt het nog interessanter dat er tegenwoordig in haast elke yogales en yogaopleiding, waar dan ook op de wereld, lesgegeven wordt over de Yoga Sutra’s op een manier waarbij het lijkt alsof ieder detail van Patanjali en het geschrift bekend zijn. Waarvan het tegendeel dus waar is.

Yoga bewijst zichzelf zonder yogamythen

Sommige dingen in de yogafilosofie die je tot nu toe misschien voor waar hebt aangenomen, kloppen dus niet helemaal. Maar dat is erg? Misschien ligt de tijd dat het nodig was om jezelf en anderen te overtuigen van de waarde van yoga door indrukwekkende yogamythen over de oorsprong te vertellen, wel achter je.

Jezelf voeden met weetjes en yogamythen kan een vervuld gevoel geven: ‘Prachtig toch, dat yoga’. En als je je vervuld voelt, bestaat de kans dat je minder snel je mat uitrolt of op je meditatiekussentje kruipt. Terwijl daar de échte transformatie plaatsvindt. De filosofie hoeft niet overboord, ze fungeert zeker als richtingaanwijzer. Maar gun jezelf de ruimte om te desoriënteren en te heroriënteren. De grootste ‘waarheid’ vind je als je aanwezig bent in het moment van nu, waar alle verhalen wegvallen. Als je op de mat luistert naar je lichaam. Of als je naar binnen keert in meditatie. Yoga bewijst zichzelf. Keer op keer opnieuw, in je eigen, directe ervaring.

Meer inspirerende yogamythen uit de filosofie lezen? Lees bijvoorbeeld eens dit verhaal.